Perda indik Tata Ruang Pawangunan Daerah Bali, sané madasar ajahan “Sad Kerthi”

Ida-dané, miwah para sameton sami sané dahat singgihang titiang. Sadurung nglanturang matur, ngiring ngrastiti bakti ring Ida Hyang Widhi Wasa malarapan pangastungkara, “Om Swastyastu”.

Ida dané sareng sami sané wangiang titiang. Ring galahé sané luih hayu puniki, lugrayang titiang matur samatra ngeninin indik Tata Ruang Pawangunan Daerah Bali, sané madasar ajahan “Sad Kerthi”. Napi mawinan titiang ngambil murda kadi punika? Duaning palemahan jagat druéné sané sampun kasub becik puniki patut kaupapira sareng sami.

Sad Kerthi

Ida dané sinamian. Sajeroning nitenin kawéntenan jagat Bali sané sampun kasub kajanaloka rauh ring duranegari, karma Baliné kamanggala antuk sang maraga guru wisésa sampun bajeg pisan ngupapira kaagungan jagat Baliné antuk mikukuhin tata kahuripan “Tri Hita Karana”. Tri hita karana, wantah tetiga pamargi hayu sané prasida mawinan jagaté mangguhin kasukertan, inggih punika parhyangan, pawongan, miwah palemahan.

Ring widang Parhyangan, krama Baliné saking riin sampun bajeg pisan ngastiti Ida Hyang Widhi Wasa pinaka sangkan paraning dumadi antuk ngupapira saluir linggan-Ida. Indiké puniki manut ring sloka Atharwa Wéda VI, asapuniki.

Brahman jajana prtivim uta dyam, purnam purnéna sicyaté”.

Tegesipun: Jagaté saha sadagingipun makasami kakardinin miwah kaupapira olih Ida Hyang Widhi Wasa malarapan antuk yadnya. Duaning asapunika, makasami jadmané patut setata ngaturang sembah bhakti ring Ida, taler malarapan yadnya. Tetujonipun, mangda setata mangguhin karahayuan jagat sekala lan niskala, mawinan pacang prasida nyujur tetujon uripé, Moksartam jagathita ya ca iti dharma.

Ring widang Pawongan, krama Baliné nginggilang kahuripan pasuka-dukan, sané matetujon nyikiang pikayunan antuk dasar ajahan Tat Twam Asi. Becik miwah kaoné patut kasanggra sareng-sareng manut sasanti salunglung sabayantaka. Yéning wénten pikobet, patut kabaosang sareng-sareng mangda prasida ngamolihang urip santi kerta raharja, manut sesanti paras-paros sarpana ya. Maiketan ring ngupapira widang pawongan, wénten kasurat ring sloka Bhagawad Gitané kadi puniki.

Ahimsa satyam akrodam,

ryagah cantir appaicunam,

dhayat burés alloluperwam,

mardawam hrir accapalam.

Tegesipun “Nénten mamati-mati manggehang kapatutan, nénten brangti megatin kasukan jagat, trepti, nénten mapisuna, tresna asih ring sarwa mahuripé, nénten loba, nganutin tata susila, saha langgeng makértiyasa.

Salanturnyané, ring widang palemahan, krama Baliné taler setata bajeg ngupapira wewidangan kahuripan manut kecaping sastra Reg Wédané kadi puniki.

Dharména daryaté sarwam,

jagat stawara janggaman.

Tegesipun, Jagaté miwah sadagingipun, sakadi tetanduran, beburonan, miwah sarwa prani tiosan wantah pakardin Ida Hyang Widhi, duaning ida maraga utpeti, sthiti, mwang pralina. Jagaté puniki tan péndah kocap sakadi lembu sané pacang setata ngamedalang susu, nénten telas-telas kaperes antuk para janané saha kabukti sareng sami. Punika mawinan jagaté patut upapira, mangda prasida mawinan huripé degdeg rahayu.

Ring aab jagaté sané kabaos era global puniki, sampun akéh palemahan jagat Baliné katibén pikobet sané nénten becik, minakadi blabar ageng, tanah longsor, miwah sané lianan. Punika sami pacang mapuara kaon, mawinan taksu adiluhung palemahan jagat Baliné sayan-sayan rered ring jagaté.

Midabdabin pamargi ngupapira jagat druéné, sang maraga guru wisésa sampun ngamedalang program Bali Mandara, taler ngamedalang Perda indik Tata Ruang Pawangunan Daerah Bali, sané madasar ajahan “Sad Kerthi” minakadi: Atma Kerthi, Segara Kerthi, Danu Kerthi, Wana Kerthi, Jana Kerthi, miwah Jagat Kerthi.

  1. Atma Kerthi, nitahang parajana Baliné mangda prasida nelebang daging ajahan Agama Hinduné utaminipun éling ring ajahan Tat Twam Asi. mawinan makasami rumasa masameton, nénten saling piriang miwah nénten mamati-mati. Setata arsa masuitra ngulati tetujon agama Hinduné “Moksartham Jagadhita Ya Ca Iti Dharma”. Sangkaning puniki raris metu hukum karma phala. Ring Arjuna Wiwaha kaucapang sapuniki.
  2. Segara Kerthi, mapiteges krama Baliné patut becik-becik ngupapira kawéntenan segarané, mangda tetep lestari saha ngulangunin. Duaning manut ajahan Niiti sastra, “Segara punika pinaka genah angamet tirta amerta”. Segara punika taler kaangken pinaka genah sané suci makalinggih Ida Hyang Baruna mawinan wénten kawangun pura ulun segara, genah nyiwi linggih Ida.
  3. Danu Kerthi, nitahang kramané mangda sareng sami ngupapira danuné pinaka wiwit genah toyané sané pacang nrebes dados toya sané ngamertanin jagaté ring dataran. Taler kaangkenin danu pinaka genah suci mawinan wénten puru ulun danu makagenah nyinahang pangubakti ring Ida Hyang Widhi Wasa.
  4. Wana Kerthi, wantah ajahan sané risaksat miteketin krama Baliné nénten lali ngupapira tetanduran wanané, nénten ngrusak alas ring wewidangan pagunungan, duaning alasé punika pinaka wiwit toyané sané wénten ring danuné. Sajaba punika, alas sané kaupapira becik-becik pacang prasida numalangin kapancabayan marupa blabar miwah tanah longsor.
  5. Jana Kerthi, mapiteges mangda krama Baliné, setata nincapang pasawitran sané prasida mawinan uripé rahajeng. Puniki manut ring sloka Reg Wéda X, “Ma na mahantam uta ma na arbhakam, Ma na uksantam uta ma na uksitam”. Tegesipun: Sampunang pisan nyengkalén anak alit, anak sampun anom, napimalih anak lingsir. Makasami kramané patut saling asah-asih-asuh, saling sungkemin, sagilik saguluk, paras-paros sarpana ya, salunglung sabayantaka.
  6. Jagat Kerthi, mapiteges mungguing parajanané patut bajeg mamiara kawéntenan tanah pamijilan sané kabaos Ibu Pertiwi, duaning saking Ibu Pertiwi jadmané pacang molihang sari-sarining bhoga pinaka pangupajiwa. Pustaka Yayur Wédané miteketin: “Prthiwim drmha, prthiwim ma himsih”, tegesipun „Jejerang yasakérti ring ibu pertiwi, sampunang pisan ngrusak jagat. Duaning wewidangan jagat sané cemer tur rusak pacang ngwetuang pikobet miwah wicara.

Siapa kari tan tenung hayu, masedana sarwa hayu, niyata katemoning ala masedana sarwa ala”.

Tegesipun, sapasira ja mapakardi becik, janten becik pacang kapanggguh. Taler sang malaksana kaon pacang kaon phalanipun.

Inggih, Ida dané miwah sameton sami sané wangiang titiang. Napi luir sané sampun wedar titiang iwawu, prasida kacutetang kadi asapuniki.

  1. Makasami krama Baliné mangda setata sayaga ngupapira karajegan jagat Baliné malarapan urati ring widang seni miwah budaya manut tatwaning Tri Hita Karana.
  2. Nitenin karajegan jagat Baliné patut kadasarin antuk mawali ka jati angga druéné masedana kertiyasa sané mapremana ajahan agama Hindu.
  3. Ngulati tetujon uripé sané sukerta santi, moksartham jagathita, patut kadasarin antuk nelebin lan mikukhin ajahan Sad Kerthi.

Ida dané sinamian. Kadi asapunika titiang prasida matur ring galahé sané becik puniki. Mogi-mogi ja wénten pikenohipun. Klungkung semarapura, ngabas bet titiang ring petang. Kirang langkung nunas ampura, antuk tambet titiangé kalintang. Matur suksma, puputang titiang antuk parama santih.

Mogi Sami Rahayu…

Om Santih, Santih, Santih Om.